KÊ ĐƠN AN TOÀN COLCHICIN TRONG ĐIỀU TRỊ GÚT
Colchicin là alcaloid có nguồn gốc thực vật, chiết xuất từ các loài thực vật Colchium autumnale (tỏi độc, bả chó, thu thủy tiên) và Gloriosa superba (ngọt nghẹo) được dùng để điều trị gút và một số bệnh lý viêm. Colchicin được coi là thuốc có nguy cơ cao do có thể gây độc tính nghiêm trọng nếu không được sử dụng đúng cách.
I. Thông tin về Colchicin
Cơ chế tác dụng: Colchicin ức chế sự di chuyển, hóa ứng động, sự bám dính và thực bào của bạch cầu trung tính tại ổ viêm.
Chỉ định: Điều trị đợt gút cấp và dự phòng đợt gút cấp trong giai đoạn điều trị khởi đầu bằng thuốc hạ urat. Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) (như naproxen) và corticosteroid liều thấp cũng có thể được sử dụng cho chỉ định này.
Độc tính nghiêm trọng: Colchicin là thuốc có khoảng trị liệu hẹp. Dễ gây quá liều dẫn đến: Rối loạn tiêu hóa (tiêu chảy, buồn nôn, nôn) – thường là dấu hiệu ngộ độc đầu tiên. Tiếp theo (từ 1-7 ngày sau khi uống) thở nhanh, rối loạn điện giải, giảm thể tích tuần hoàn, rối loạn huyết học. Cuối cùng, gây suy đa tạng dẫn tới tử vong (mức liều trên 0,5mg/kg cân nặng).
Giảm thiểu các nguy cơ trên bằng cách tuân thủ các chỉ định, khuyến cáo về liều dùng, chống chỉ định và tương tác thuốc trong tờ Thông tin sản phẩm.
Liều dùng colchicin:
Bảng 1: Chế độ liều khuyến cáo của Colchicin trong điều trị Gút theo UPTODATE
Chỉ định | Liều dùng |
Điều trị đợt gút cấp | Ngày đầu tiên: Uống 1,2mg, sau đó 1 giờ thêm 0,6mg. Liều tối đa 1,8mg/ngày vào ngày thứ nhất. Càng sớm càng tốt trong 12- 24 giờ sau khi bùng phát. Nếu qua thời điểm > 36 giờ đợt phùng phát thì ưu tiên lựa chọn khác. Lưu ý: Nên dùng liều 1,8mg/ngày đầu tiên nếu bệnh nhân đã dùng colchicin dự phòng tại thời điểm bùng phát. Những ngày sau đó: 0,6mg/ngày chia 1-2 lần/ngày. Riêng với bệnh nhân đã điều trị dự phòng thì dùng liều 0,6mg x 2 lần/ngày. |
Dự phòng trong thời gian bắt đầu dùng thuốc hạ urat | Uống: 0,6mg/lần hoặc 2 lần/ngày, liều tôi đa 1,2mg/ngày. Thời gian dự phòng gout + Bệnh nhân không có hạt tophi: 3-6 tháng sau khi nồng độ acid uric huyết thanh đạt mục tiêu. + Bệnh nhân > 1 hạt tophi: tiếp tục từ 6 ~ 12 tháng sau khi đạt nồng độ acid uric huyết thanh. |
Bảng 2: Hướng dẫn sử dụng colchicin trong điều trị gút trong Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị các bệnh về cơ xương khớp của Bộ Y Tế năm 2014
Chỉ định | Liều dùng |
Điều trị đợt gút cấp | Nên sử dụng liều 1 mg/ngày, nhưng cần dùng càng sớm càng tốt (trong vòng 12 giờ đầu khởi phát cơn gút). Phối hợp với một thuốc NSAID (nêu không có chống chỉ định của thuốc này) đề tăng hiệu quả cắt cơn gút. Trường hợp bệnh nhân có chống chỉ định với NSAIDs, dùng colchicin với liều 1 mg x 3 lần trong ngày đầu tiên (có thể cho 0,5 mg cách nhau 2 giờ một lần, nhưng tối đa không quá 4 mg), 1 mg x 2 lần trong ngày thứ hai, 1 mg từ ngày thứ ba trở đi. Triệu chứng tại khớp sẽ giảm nhanh thông thường sau 24-48 giờ sử dụng. |
Dự phòng trong thời gian bắt đầu dùng thuốc hạ urat | 0,5 – 1,2 mg uống 1-2 lần/ngày, trung bình 1 mg/ngày kéo dài ít nhất 6 tháng. Cần chú ý giảm liều ở bệnh nhân có bệnh thận mạn, cao tuổi (trên 70 tuổi), … Trong trường hợp không sử dụng được colchicin, có thể dự phòng bằng các NSAID liều thấp. |
II. Sử dụng Colchicin trên đối tượng đặc biệt
1. Bệnh nhân suy thận
CrCl (mL/phút) | Điều trị đợt Gút cấp | Dư phòng Gút |
30 – 80 ml/phút | Không cần chỉnh liều | Không cần chỉnh liều HOẶC 0,6mg/ngày (CrCl = 30 — 60 mL/phút) |
<30 ml/phút | Dùng liệu pháp thay thế HOẶC 12 mg khi bùng phát, sau đó 1 giờ thêm liêu duy nhất 0,6mg. Không lặp lại tối thiểu 14 ngày. HOẶC 0,3 mg liều duy nhất khi bùng phát, không lặp lại trong ít nhất 3-7 ngày | Dùng liệu pháp thay thế HOẶC 0,3mg/ngày hoặc đó 1 giờ thêm liêu duy nhất 0,6 mmg cách ngày. Tối đa 0,6mg/ngày |
Chạy thận định kỳ (không liên tục) hoặc thẩm phân phúc mạc
Điều trị đợt Gút cấp | Dự phòng Gút |
0,6 mg liều duy nhật khi bùng phát, không lặp lại trong ít nhất 14 ngày. HOẶC 0,3 mg liều duy nhất khi bùng phát, không lặp lại trong ít nhất 3-7 ngày) | Dùng liệu pháp thay thế HOẶC 0,3mg 2 lần/tuần |
2. Bệnh nhân suy gan
- Trên bệnh nhân dự phòng bệnh gút: không cần hiệu chỉnh liều lượng, nên theo dõi chặt chẽ tác dụng phụ
- Trên bệnh nhân điều trị bệnh gút: không khuyến cáo điều trị trên bệnh nhân suy gan đang dùng colchicin để dự phòng.
- Suy gan nhẹ đến trung bình: không cần chỉnh liều, theo dõi chặt chẽ
- Suy gan nghiêm trọng: không cần chỉnh liều nhưng có thể cân nhắc, liệu trình không lặp lại thường xuyên hơn 14 ngày 1 lần
3. Đối với phụ nữ mang thai:
- Colchicin đi qua nhau
- Colchicin có thể tiếp tục được sử dụng trong thời kỳ mang thai ở phụ nữ bị thấp khớp và bệnh cơ xương.
4. Đối với phụ nữ cho con bú:
Colchicin có trong sữa mẹ, nên cho com bú sau khi uống colchicin từ 2-4 giờ
III. Tương tác làm tăng nguy cơ ngộ độc colchicin
Nguy cơ ngộ độc colchicin tăng khi dùng kèm với chất ức chế cytochrom P450 3A4 (CYP3A4) hoặc P- glycoprotein (P-gp) như các thuốc chống nấm nhóm azol (như fluconazol), thuốc chẹn kênh calci như diltiazem, verapamil) và kháng sinh nhóm macrolid (như erythromycin). Nếu sử dụng đồng thời các thuốc trên với colchicin, cần giảm liều colchicin và theo dõi bệnh nhân để phát hiện các triệu chứng, dấu hiệu ngộ độc colchicin. Các phối hợp này bị chống chỉ định ở bệnh nhân suy giảm chức năng gan hoặc thận do tăng nguy cơ ngộ độc thuốc.
IV. Lưu ý khi kê đơn
1. Kiểm soát bệnh gút chặt chẽ hơn
Bệnh nhân sử dụng colchicin thường xuyên để điều trị đợt gút cấp nên được tư vấn sử dụng dài hạn thuốc hạ urat như allopurinol. Điều trị dự phòng giúp làm giảm tần suất xuất hiện cơn gút cấp, do đó làm giảm nhu cầu sử dụng colchicin cùng nguy cơ ngộ độc. Thuốc hạ urat được chỉ định cho bệnh nhân gút: có các đợt cấp tái phát (≥ 2 lần trong 1 năm), có sạn urat, suy giảm chức năng thận hoặc có hình ảnh tổn thương gút thay đổi trên
2. Các biện pháp giáo dục bệnh nhân phù hợp
– Hướng dẫn rõ ràng về cách dùng colchicin, đặc biệt là liều tối đa của thuốc.
– Khuyến cáo ngừng sử dụng colchicin và đến khám bác sĩ nếu có các biểu hiện buồn nôn, nôn hoặc tiêu chảy; chảy máu hoặc có các vết thâm tím bất thường; đau hoặc yếu cơ; tê hoặc đau nhói dây thần kinh ở ngón tay hoặc ngón chân.
– Đảm bảo bệnh nhân nhận thức được rằng colchicin không phải thuốc giảm đau thông thường và không nên dùng để giảm đau không phải do nguyên nhân gút.
– Dặn bệnh nhân thông báo cho bác sĩ hoặc dược sĩ tất cả các thuốc đang dùng và kiểm tra lại thông tin về sử dụng colchicin trước khi kê đơn thêm các thuốc mới.
Lời khuyên dành cho bệnh nhân nên được điều chỉnh theo trình độ hiểu biết về y tế của từng người bệnh.
3. Lời khuyên dành cho cán bộ y tế:
– Cung cấp hướng dẫn rõ ràng về cách sử dụng colchicin cho bệnh nhân, bằng cả lời nói và y lệnh, đồng thời kiểm tra xem bệnh nhân đã hiểu rõ chưa. Cảnh báo bệnh nhân về sự nguy hiểm của việc sử dụng quá liều hoặc lạm dụng colchicin và tầm quan trọng của việc bảo quản thuốc an toàn.
– Giới hạn số thuốc kê đơn đến tối đa 12 viên nén (hàm lượng 500 microgam) cho đợt gút cấp (6 viên nén cho người cao tuổi).
– Kê đơn hàng tháng trong điều trị dự phòng và đảm bảo rằng việc dùng colchicin với mục đích này được ngừng sau 3-6 tháng.
– Luôn thận trọng về các tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng với colchicin.
Tài liệu tham khảo:
1. ANSM: Intoxications graves à la colchicine (Colchicine Opocalcium 1 mg et Colchimax) : rappel des règles de bon usage,
2. Colchicine Drug information, UPTODATE