Ths. Bs Phạm Thành Trung (1)
(1) Đơn Vị Da Liễu Và Thẩm Mỹ Da – Bệnh Viện Đại Học Y Dược Buôn Ma Thuột
Chế độ ăn uống trong việc điều trị mụn trứng cá là một trong những điều tưởng chừng không liên quan nhưng lại đóng một vai trò không kém quan trọng trong phác đồ điều trị. Trong bài viết dưới đây, hãy cùng xem sự liên quan giữa việc lựa chọn thực phẩm với tình trạng bệnh lý da này nhé!
Phần 1: Vai trò của sữa và các sản phẩm từ sữa trong bệnh sinh và đáp ứng điều trị mụn trứng cá.
Mụn trứng cá là một trong số những bệnh da phổ biến nhất trên thế giới. Cơ chế bệnh sinh của mụn trứng cá vẫn đang được tiếp tục làm rõ. Chúng ta biết rằng, có sự tham gia của các yếu tố như di truyền, nội tiết tố, hiện tượng viêm và ảnh hưởng từ môi trường. Vai trò của chế độ ăn trong sinh bệnh học của mụn trứng cá đã được thảo luận qua nhiều thế kỷ và vẫn đang được tiếp tục nghiên cứu. Vậy những yếu tố nào ảnh hưởng tới bệnh mụn trứng cá, và chế độ ăn nào sẽ giúp ích cho việc điều trị?
Cơ chế sinh bệnh của mụn trứng cá và các yếu tố liên quan tới chế độ ăn
Bốn yếu tố chính trong cơ chế bệnh sinh của mụn trứng cá là tăng tiết bã nhờn, tăng sinh vi khuẩn, tăng sừng hóa nang lông và phản ứng viêm. 
Hình 1: Ảnh hưởng của chế độ ăn thông qua tín hiệu mTORC1.
Sự tăng hoạt động của hormone androgens và yếu tố tăng trưởng giống insulin-1 (IGF-1) làm tăng tiết bã nhờn. Mặt khác, IGF-1 làm giảm FoxO1, kéo theo kích hoạt tín hiệu mTORC1 từ đó làm tăng tiết bã nhờn và tăng sừng hóa nang lông. mTORC1 cũng bị kích hoạt bởi Leucine.
Mối liên hệ của chế độ ăn và cơ chế bệnh sinh của mụn trứng cá được thể hiện qua các con đường như sau:
- Thứ nhất, các sản phẩm từ sữa, hoặc sản phẩm có chỉ số đường huyết cao (glycemic index – GI) sẽ kích hoạt tín hiệu mTORC1 thông qua insulin và yếu tố tăng trưởng giống insulin-1. Còn thịt đỏ và sản phẩm từ sữa sẽ kích hoạt mTORC1 thông qua leucine.
- Thứ hai, các loại acid béo như omega-3 ức chế con đường mTORC1 thông qua ức chế IGF-1 và ức chế leukotriene – B4 trong phản ứng viêm. Còn các yếu tố vi sinh ( probiotics) thì ức chế sừng hóa và tăng sinh của vi khuẩn.
Ảnh hưởng của sữa và sản phẩm từ sữa lên mụn trứng cá
Sữa và các sản phẩm từ sữa ngày càng phổ biến trong chế độ ăn, không chỉ ở phương Tây mà còn ở các cộng đồng khác.Trong sữa bò có khoảng 90% protein là casein và còn lại 20% là protein whey. Sữa được xác định làm tăng nồng độ IGF-1 và insulin.
Mối liên quan giữa sản phẩm từ sữa và mụn được mô tả lần đầu bằng một nghiên cứu đoàn hệ hồi cứu thực hiện trên 47.355 phụ nữ bị mụn trứng cá vào năm 2005. Adebamowo và cộng sự đã tìm thấy mối liên hệ có ý nghĩa thống kê giữa mụn trứng cá và việc uống sữa toàn phần hoặc sữa tách béo.
Một nghiên cứu đoàn hệ tiến cứu thực hiện trên một nhóm gồm 6094 bé gái độ tuổi từ 9-15 tuổi đã cho thấy mối tương quan thuận giữa tỷ lệ lưu hành mụn trứng cá và lượng sữa toàn phần, tách béo hoặc ít béo, nhưng không có mối liên quan với các sản phẩm không sữa, chocolate và pizza. Một nghiên cứu tương tự thực hiện trên 4273 bé trai độ tuổi từ 9 -15 tuổi thì tìm thấy một sự liên quan yếu giữa mụn và sữa tách béo nhưng không có sự liên quan giữa mụn trứng cá và các loại sữa chứa nhiều chất béo hơn.
Trong nghiên cứu NutriNet-Santé, việc tiêu thụ sữa được xác định có liên quan độc lập với tình trạng mụn trứng cá, trong đó lượng tiêu thụ sữa ở nhóm bị mụn trứng cá nhiều hơn hẳn so với nhóm không bị mụn ( OR= 0,12 và p =0,04). Tuy nhiên, trong nghiên cứu này có tới 75% người tham gia là nữ, do vậy, kết quả này có thể sẽ không mang tính đại diện cho nam giới.
Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng tác động của sữa lên mụn trứng cá có thể do GI của sữa hơn là thành phần sữa hay hàm lượng chất béo. Sau đó, các nghiên cứu sâu hơn cho thấy rằng, chỉ số insulin (sự tăng nồng độ insulin trong khoảng 2 giờ sau ăn) mới chịu trách nhiệm chính trong việc liên hệ với tình trạng mụn trứng cá. Để làm rõ, thì nghiên cứu so sánh giữa phô mai có chỉ số insulin thấp và kem có chỉ số insulin cao được thực hiện, thì thấy rằng không có mối liên hệ giữa phô mai và mụn trứng cá.
Ảnh hưởng của sữa và sản phẩm từ sữa lên hiệu quả điều trị mụn trứng cá
Việc điều trị mụn trứng cá tùy theo mức độ sẽ có những phương án điều trị khác nhau. Trong số đó, thuốc uống được sử dụng cho các trường hợp mụn trứng cá mức độ trung bình và nặng. Để thuốc uống có hiệu quả, thì nó cần được hấp thụ, đi vào hệ tuần hoàn, phân phối và hấp thụ bởi mô đích. Điều này bị tác động bởi các đặc tính vốn có của thuốc cũng như các chất có trong đường tiêu hóa, các chất này có thể làm thay đổi sự hấp thu thuốc, khả năng hòa tan cũng như thay đổi nồng độ pH của đường tiêu hóa.
Vậy ảnh hưởng của sữa và sản phẩm từ sữa sẽ như thế nào?
Kháng sinh nhóm tetracyclin là một trong số nhóm kháng sinh phổ biến được dùng để điều trị mụn. Bất kì loại thức ăn nào có trong đường tiêu hóa cũng làm giảm khả năng hấp thụ doxycyline, tetracycline, và giảm nhiều hơn nữa nếu trong thực phẩm có chứa sữa. Canxi trong sữa có thể tạo phức chất với doxycyline và làm giảm sự hấp thụ. Minocyline thì ít bị ảnh hưởng bởi thức ăn hơn.
Mối quan hệ giữa lượng sữa tiêu thụ và hiệu quả điều trị vẫn còn nhiều tranh cãi. Tuy nhiên, một số dữ liệu về việc bổ sung protein whey – một loại protein chính trong sữa có liên quan đến điều trị mụn trứng cá.
Trong một nghiên cứu loạt ca, 5 bệnh nhân nam tuổi từ 14-18 tuổi khởi phát mụn trứng cá sau khi sử dụng protein whey, sau đó đã được điều trị mụn trứng cá với các phác đồ tiêu chuẩn. Tất cả 5 bệnh nhân đều có đáp ứng kém với kháng sinh uống, retinoid tại chỗ và bezoyl peroxide. Khi 4 trong số 5 bệnh nhân này ngừng sử dụng protein whey thì mụn trứng cá của họ biến mất hoàn toàn. Một người bị mụn lại gần như ngay lập tức khi tiếp tục dùng protein whey. Nguyên nhân có thể do trong protein whey bổ sung có chứa tỷ lệ leucine cao – là chất kích hoạt con đường tín hiệu mTORC1.
Kết luận
Tác động của sữa và các sản phẩm từ sữa lên tình trạng mụn trứng cá và hiệu quả điều trị còn cần nghiên cứu sâu hơn về cơ chế bệnh sinh chính xác. Trong thực tế lâm sàng, bác sĩ da liễu sẽ phân tích các yếu tố tiềm năng có thể gây ra mụn trứng cá và giảm hiệu quả điều trị để tư vấn hướng dẫn loại trừ các thành phần này trong chế độ ăn uống hoặc hạn chế tiêu thụ một cách phù hợp.
Vì vậy có một chế độ ăn uống trong việc điều trị mụn trứng cá thích hợp là điều cần được lưu ý để quá trình điều trị mụn đem lại kết quả tốt nhất.
XEM THÊM:
Các phương pháp an toàn và không an toàn trong điều trị mụn trứng cá thai kỳ